پرووشـــــــــــــه‌

مارکوزە و قوتابخانەى فرانکفۆرت marcuse and Frankfurt school براین مەگى سەرەتا: ئەو قەیرانە ئابوورییە کە لە مەوداى دوو جەنگى جیهانیدا زوربەى وڵاتانى رۆژئاوایى گرتەوە، بەڕاى زۆربەى چەپەکان سەرەتاى رووخانى سیستمى سەرمایەدارى بوو کە ئەوان بەردەوام لە تیۆری مارکسیستى دا پێشبینیان کردبوو. ئەگەرچى بەپێى ئەم تیۆرییە دەبوو ئاکامى ئەم دۆخە بە کۆمۆنیزم بگات، بەڵام لە هیچ وڵاتێکى ئوروپا ڕژیمى کۆمۆنیستى نەهاتە ئاراوە. به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ئەوەى سەرکەوت فاشیزم بوو. هەندێ لە چەپەکان بەجۆرێک لەم دۆخە ناهومێد بوون کە بەجارێک دەستیان لە مارکسیزم هەڵگرت. هەندێکى تر قەت تووشى ڕاڕایى نەهاتن و هەروا لەسەر بڕواکانى خۆیان مانەوە. گروپێکى تریش لەنێوان ئەم دوو رەوتەدا وەک چەپ مانەوە- یان دەیانویست بمێننەوە- بەڵام پێیان وابوو، بۆوەى مارکسیزم بتوانێ هەروا جێگەى بڕوا و متمانە بێت، دەبێ سەرلەنۆى شروڤە بکرێ و بەخۆیدا بچێتەوە. گرووپێ لەم کەسانە کۆتایى دەیەى 1920 لە شارى فرانکفۆرت کۆبوونەوە، کە دواتر بە ئەندامانى "قوتابخانەى فرانکفۆرت" ناوبانگیان دەرکرد. لە راستیدا ئەم کەسانە بۆ ماوەێکى زۆر لە فرانکفۆرت نە

قوتابخانه‌ی بوداپێست the Budapest school سامی نه‌عیر ئه‌م وتاره‌ وه‌رگێڕدراوی بابه‌تێكه‌ كه‌ سامی نه‌عیر ( Sami Nair) بیرمه‌ندی هاوچه‌رخی فه‌رانسی به‌ مه‌به‌ستی ناساندنی قوتابخانه‌ی بوداپێست بۆ ( Dictionary critique Du Marxism ) نووسیویه‌. ئه‌م فه‌رهه‌نگه‌ به‌ هاوكاری 85 كه‌س له‌ مامۆستایانی ناوداری فه‌لسه‌فه‌ و زانستی مرۆڤی نووسراوه‌ و بێگومان یه‌كێ‌ له‌ گرنگترین ‌و بڕواپێكراوترین سه‌رچاوه‌ی زانستی ‌و ئاكادمیكه‌ كه‌ ماركسیزم ده‌ناسێنێ ‌و ده‌ینرخێنێ. "من دڵنیام كه‌ هه‌ر ئێستا ‌و له‌نێو ئه‌م به‌رهه‌مانه‌ دایه‌ كه‌ فه‌لسه‌فه‌ی داهاتوو ده‌ڕسكێ ‌و ده‌پشكوێ". جۆرج لوكاچ1 ساڵی 1971 له‌ نامه‌یه‌كدا كه‌ بۆ گۆڤاری Times Literary Supplement نووسیویه‌، به‌م دێڕه‌ به‌رهه‌مه‌كانی ئاگنش هلێر2، فرنس فێهر3، جۆرج ماركوش4، میهای ڤایدا5، ده‌ناسێنێ ‌و، به‌ پێدانی ناوی "قوتابخانه‌ی بوداپێست"6 پرستیژیان پێده‌به‌خشێ‌. به‌ڵام ده‌بێ ناوی ئه‌م بیرمه‌ند و كۆمه‌ڵناس ‌و سیاسه‌تزان ‌و نووسه‌رانه‌ش له‌سه‌ر ئه‌و لیسته‌ی لوكاچ زیاد بكه‌ین: ئاندراش هێگدوش7، ماریاماركوش8، جۆرج بنتس9، یانوش كیش10،

دۆخی تراژیك، مرۆڤی تراژیك Tragic situation, tragic human a reserch about tragedy gener مرۆڤ له‌ درێژه‌ی ژیان دا زۆر که‌ند و له‌ند و خۆشی و ناخۆشی و هه‌وراز و نشێو ده‌پێوێ، که‌ هاوکات له‌گه‌ڵ دۆخی ژیانی مادی، بیر و ئه‌ندێشه‌ و هه‌ستی جوانیناسی ده‌گرسێت و گه‌شه‌ ده‌کات. کۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤی به‌درێژایی مێژوو بۆ زاڵبوون له‌ ئاست کێشه‌ و ئاسته‌نگه‌کان‌، فۆرمی هۆنه‌ری و فانتازیک دادهێنێ و سیستمی تیۆریک و فه‌لسه‌فی ده‌خولقێنێ. به‌ دیمه‌ن و ئیماژی هونه‌ری، دۆخی ژیان ده‌نه‌خشێنێ و، به‌ چه‌مک و تیۆری راڤه‌ی ده‌کا و ده‌ینوێنێ. هه‌رکات بارودۆخێکی ناله‌بار مرۆڤ یه‌خسیر بکا و راستییه‌کان تووش و تفت و تاڵ بن و مل بۆ‌ خواست و ئیراده‌ی مرۆڤ که‌چ نه‌که‌ن، له‌ وه‌ها دۆخێک دا ئه‌ندێشه‌ی تراژیک سه‌رهه‌ڵده‌دا و‌ مرۆڤ هه‌ست ده‌کا که‌ ناتوانێ دۆخی ناله‌بار بڕوخێنێ و به‌ دۆخێکی شیاوتر بگات. له‌م بابه‌ته‌دا دید و بۆچوونی هه‌ندێ له‌ نووسه‌ران و بیرمه‌ندان له‌مه‌ڕ دۆخ‌ و مرۆڤی تراژیک دێنینه‌وه‌ تا باشتر ئه‌م دوو چه‌مکه‌ بناسین. "بناغه‌ی ئه‌ندێشه‌ی تراژیك، گه‌وهه‌ر و مانای ژیانه‌... به‌درێژایی مێژوو هه‌موو شێو

سمینارێك سه‌باره‌ت به‌ كتێبی‌ مێژوو و وشیاری‌ چینایه‌تی‌ اوج والایی زمانی حاصل می شود که‌ بزرگترین ئه‌ندیشه‌ به‌ ساده‌ترین زبان بیان شود. "بوالیو" ئێواره‌ی‌ رۆژی‌ 26/6/2007 له‌ هۆڵی‌ دیالۆگی‌ مه‌كته‌بی‌ رێكخراوه‌ دیموكراتیه‌كان، له‌ شاری‌ سلێمانی‌، به‌ به‌شداری‌ كۆمه‌ڵێك له‌ هۆگرانی‌ كولتور ‌و ئه‌ندێشه‌ی‌ سیاسی‌ هاوچه‌رخ، سمینارێك له‌سه‌ر وه‌ڕگێرانی‌ كتێبی‌ مێژوو ‌و وشیاری‌ چینایه‌تی‌ جۆرج لوكاچ به‌رێوه‌چوو، له‌م سمیناره‌دا جگه‌ له‌وه‌ كه‌ وه‌رگێڕ (هادی‌ محه‌مه‌دی‌) ته‌وه‌ره‌ گشتییه‌كانی‌ كتێبه‌كه‌ی‌ باسكرد، به‌رێزان بابان حه‌مه‌، سلاح موهته‌دی‌، مامه‌ند رۆژه‌ و جه‌ماڵ زه‌ندی‌ روانگه‌ ‌و تێبینی‌ خۆیان له‌سه‌ر گرنگی‌ چه‌مك ‌و مێتۆده‌كانی‌ ئه‌م كتێبه‌ بۆ سوژه‌ی‌ كوردی‌ ‌و كۆمه‌ڵی‌ روناكبیری‌ كوردستان ئاراسته‌كرد. ئه‌وه‌ی‌ له‌ ژێره‌وه‌ ده‌یخوێننه‌وه‌، پوخته‌ی‌ باسه‌كانی‌ ئه‌و ئێواره‌ كۆڕه‌یه‌. بابان حه‌مه‌: به‌شداربوانی‌ به‌رێز به‌خێرهاتنتان لێده‌كه‌م. به‌رله‌وه‌ی‌ كاك هادی‌ ته‌وه‌ره‌ گشتییه‌كانی‌ كتێبه‌كه‌ ‌و كۆرته‌ ‌و پۆخته‌ی‌ ژیانی‌ فكری‌ جۆرج لوكاچ باس بكا و روانگه‌ی‌ خۆی‌